مفهوم تازهای به فضای دیجیتال ایران وارد شده است: «اینترنت سفید». بحثی که از چند توییت شروع شد و حالا به سوژه اصلی در محافل رسانهای تبدیل شده است. طبق دادههای گوگل ترندز ایران، واژههایی مانند «خط سفید» و «سیمکارت ویژه» در سه هفته اخیر بیش از ۴۰ درصد افزایش جستوجو داشتهاند. کارشناسان ایرانیان تحلیل میگویند. مسأله فقط تکنولوژی نیست، بلکه اعتماد اجتماعی است؛ جایی که رنگ دسترسی به اینترنت، مرز تازهای میان مردم و نهادها کشیده است.
اینترنت سفید چیست و چرا بحثبرانگیز شده است؟
در اصطلاح کاربران ایرانی، اینترنت سفید یعنی دسترسی سریعتر و بیفیلتر برای گروهی محدود. گزارشهای غیررسمی میگویند این دسترسی به کارکنان دولتی و برخی خبرنگاران ارائه شده است. با این حال، شفافیت درباره معیار انتخاب وجود ندارد.
کارشناسان «ایرانیان تحلیل» آن را «طبقهبندی پنهان» توصیف میکنند؛ ساختاری که سرعت و کیفیت را به جای برابری توزیع میکند. وقتی کاربر از دیگری میپرسد: «تو خط سفید داری؟»، در واقع موقعیت اجتماعی و نه فقط نوع سیم کارت او را میسنجد.
جستوجوی مردم و نشانههای نارضایتی پنهان
دادههای Google Trends ایران نشان میدهد. همزمان با داغ شدن خبر، جستوجوی عبارت «اینترنت سفید چیست» جهش کرده است. این رفتار دیجیتال از نگاه تحلیلگران، نشانه بیاعتمادی عمومی است.
بهگفتهی کارشناسان ایرانیان تحلیل، مردم وقتی با ابهام روبهرو میشوند تمایل دارند. خلأ اطلاعات را شخصاً پر کنند. آنچه در ظاهر کنجکاوی است، در عمق خود واکنش به تبعیض تلقی میشود.
عدالت دیجیتال زیر فشار تفکیک
عدالت دیجیتال به معنای دسترسی برابر به اطلاعات است. در مدل «اینترنت سفید»، این اصل نقض میشود. کاربر عادی با فیلتر و اختلال دست و پنجه نرم میکند، اما گروهی خاص به اینترنتی بازتر متصلاند.
تحلیلگران ایرانیان تحلیل هشدار میدهند. که چنین تبعیضی میتواند فاصله آموزشی، شغلی و فرهنگی را گسترش دهد. کسی که برای هر جستوجو باید از فیلترشکن استفاده کند، فرصتِ برابر با کارمند امندسترسی ندارد.
زبان طنز مردم؛ نشانهای از بیاعتمادی عمیق
شبکههای اجتماعی پر شده از شوخیهای طعنهآمیز: «تو خط سفید داری؟»، «بفرست با نت مخصوصت!» . طنز در ظاهر آرام میکند، اما عملاً شکاف را عمیقتر میسازد.
کارشناسان فرهنگدیجیتال ایرانیان تحلیل میگویند. این شوخیها نماد واکنش ملایم به تبعیض است. وقتی ساختار رسمی پاسخگو نیست، زبان مردم با کنایه حرف میزند.
رسانهها و مسئولیت شفافیت
گزارشهای خبری بیشتر با لحن خنثی یا سیاسی منتشر شدهاند، اما توضیح روشنی درباره سازوکار «اینترنت ویژه» وجود ندارد. مردم منتظرند رسانهها بپرسند چه نهادی مجاز است دسترسی متفاوت بدهد و کدام سازمان بر آن نظارت دارد.
کارشناسان ایرانیان تحلیل تأکید میکنند رسانه اگر پرسشگری شفاف را کنار بگذارد، به بخشی از مسئله تبدیل میشود نه به راهحل.
اثر اجتماعی؛ دو حافظه دیجیتال
نسل Z ایران با اینترنت محدود و فیلترشده رشد کرده است. در حالی که همنسلانش در برخی نهادها یا طبقات خاص به اینترنت آزادتر دسترسی دارند. این دو تجربه، دو حافظه دیجیتال متفاوت میسازد: یکی در ذهن فیلتر، یکی در ذهن آزادی اطلاعات.
کارشناسان ایرانیان تحلیل هشدار میدهند. اگر الگوی «سفید و سیاه» تثبیت شود، اعتماد شهروندان به سیاستگذاران دیجیتال بهطور برگشتناپذیر کاهش مییابد.
هنگامی که شفافیت واقعی نباشد، شایعه سیاست میسازد
هر بار که شفافیت وجود ندارد، روایتسازی مردمی جای آن را میگیرد. مردم روایت ساختگی را به حقیقتِ پنهان ترجیح میدهند، چون حداقل حس کنترل دارند. در موضوع «اینترنت سفید» نیز فقدان اطلاعرسانی روشن، میدان را به حدس و گمان داده است.
کارشناسان ایرانیان تحلیل یادآور میشوند. بیاعتمادی دیجیتال بهسختی قابلتعمیر است؛ باید پیش از شکلگیری، مدیریت شود.
حرف پایانی
رنگ اینترنت، رنگ اعتماد جامعه است. اگر دسترسی سفید فقط برای گروههای خاص بماند، ذهن عمومی به سمت تاریکی میرود. بازسازی اعتماد زمانی اتفاق میافتد. که معیارهای «دسترسی ویژه» با شفافیت کامل، عمومی منتشر شود. و برنامه ملی برای ارتقای اینترنت همگانی ارائه گردد.
در جهانی که شتاب دادهها سرنوشت میسازد، عدالت دیجیتال نه لوکس است و نه شعار — بلکه سنگبنای اعتماد اجتماعی نوین د ایران است.
- نویسنده : ایرانیان تحلیل
- منبع خبر : ایرانیان تحلیل
