ایرانیان تحلیل-توقف فوری عملیات حفاری غیرمجاز در نزدیکی مسجد تاریخی وکیل بار دیگر حساسیت افکار عمومی را نسبت به وضعیت بافت تاریخی شیراز افزایش داده است. هرچند مسئولان میراث فرهنگی از «اقدام پیشگیرانه موفق» سخن میگویند، اما کارشناسان و شهروندان پرسشهای جدیتری مطرح میکنند: چرا پروژهای مرتبط با زیرساخت حیاتی شهر بدون مجوز آغاز شد؟ […]
ایرانیان تحلیل-توقف فوری عملیات حفاری غیرمجاز در نزدیکی مسجد تاریخی وکیل بار دیگر حساسیت افکار عمومی را نسبت به وضعیت بافت تاریخی شیراز افزایش داده است. هرچند مسئولان میراث فرهنگی از «اقدام پیشگیرانه موفق» سخن میگویند، اما کارشناسان و شهروندان پرسشهای جدیتری مطرح میکنند: چرا پروژهای مرتبط با زیرساخت حیاتی شهر بدون مجوز آغاز شد؟ چه تضمینی وجود دارد که چنین فعالیتهایی به بناهای ۲۰۰ ساله آسیب نرساند؟ و نقش دستگاههای ناظر در جلوگیری از تخریبهای پنهان چیست؟
اعلام خبر «توقف فوری حفاری غیرمجاز» در نزدیکی مسجد وکیل، در سطح جامعه و میان فعالان میراث فرهنگی بازتاب گستردهای داشت. داریوش اسدی، مسئول امور حقوقی میراث فرهنگی فارس، اعلام کرده که یک بیلمکانیکی بدون اخذ مجوز وارد محوطه بافت تاریخی شده و عملیات حفاری را آغاز کرده بود. به گفته او، یگان حفاظت بلافاصله مداخله و فعالیت را متوقف کرده است.
مسجد وکیل یکی از شاخصترین یادگارهای دوره زندیه است. بنایی که تنها یک مکان مذهبی نیست بلکه «نشانهای از هویت شیراز» محسوب میشود. هرگونه فعالیت عمرانی در شعاع اطراف این بنا، به دلیل حساسیتهای فنی، باید طی فرایندی با نظارت کامل کارشناسی انجام شود. توقف حفاری، پیش از آسیب دیدن سازه، از نگاه برخی ناظران «خوششانسی» تلقی شده است.
پرسش کلیدی: چرا مجوز صادر نشده بود؟
به گزارش ایرانیان تحلیل میراث فرهنگی در توضیح رسمی خود تأکید کرده که اصل پروژه یعنی ساماندهی فاضلاب محور زندیه را ضروری میداند. اما مشکل از «نحوه اجرا» آغاز میشود. به بیان ساده، پروژهای با این درجه اهمیت باید با نظارت دقیق کارشناسان میراث، نقشههای مصوب و روشهای کمخطر آغاز شود.
منابع محلی به خبرنگار ایرنا گفتهاند که «ورود تجهیزات سنگین» بدون هماهنگی، زنگ خطر جدی محسوب میشود؛ چرا که در بافت تاریخی، کوچکترین لرزش، اشتباه در عمق حفاری یا جابهجایی خاک میتواند آثار جبرانناپذیری ایجاد کند.
تحلیلگران معتقدند که این اتفاق نشاندهنده «خلأ هماهنگی میان دستگاهها» است. موضوعی که بارها در پروندههای مشابه از شیراز تا اصفهان و یزد تکرار شده و همواره خسارتهایی کوچک یا بزرگ به میراث ملی وارد کرده است.
نشانهای از تنش قدیمی میان توسعه شهری و حفاظت تاریخی
این اتفاق را نمیتوان یک رخداد ساده دانست؛ بلکه بخشی از چالش دائمی میان توسعه شهری و حفاظت از بافت تاریخی در شیراز است. سالهاست که فعالان حوزه میراث نسبت به «فشار پروژههای عمرانی بر هویت زندیه و صفویه» هشدار میدهند.
در سالهای گذشته، طرحهای متفاوتی از جمله مسیرگشاییها، شبکه فاضلاب، پروژههای گردشگری و ساختوسازهای تجاری، بارها خطراتی را متوجه بناهای ارزشمند تاریخی کردهاند. اینبار نیز پروژه فاضلاب، هرچند ضروری، با شائبههایی درباره بیتوجهی به اصول حفاظتی آغاز شده است.
برخی منابع مستقل میگویند که ادامه یافتن چنین روندهایی ممکن است به «فرسایش تدریجی میراث» منجر شود؛ آسیبی که نه در یک روز، بلکه در یک دوره چندساله نمایان میشود.
نقش دستگاه قضایی و دلالتهای آن
ورود سریع دادستانی فارس در این پرونده، از نگاه برخی کارشناسان، نشانهای از «حساسیت بالای مراجع نظارتی» به موضوع بافت تاریخی است. این اقدام میتواند برای سایر نهادهای اجرایی که پروژههای عمرانی در محدوده زندیه دارند، پیام روشنی داشته باشد:
هیچ فعالیتی بدون مجوز کارشناسی قابل پذیرش نیست.
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران معتقدند که ورود قضایی، علاوه بر توقف عملیات، باید منجر به «شفافسازی» شود. به عبارت دیگر، افکار عمومی انتظار دارد مشخص شود چه نهادی دستور آغاز حفاری را صادر کرده و چه سازوکاری قرار است مانع تکرار چنین اتفاقاتی شود.
اهمیت مسجد وکیل و چرا این حادثه حساسیتبرانگیز شد؟
مسجد وکیل، با ستونهای سنگی یکپارچه، صحن مرمرین و کاشیکاریهای منحصربهفرد، نهتنها یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است، بلکه نمونهای استثنایی از طراحی در دوره زندیه است. هرگونه لرزش، نشست زمین یا تغییر در سیستم خاک اطراف بنا میتواند آسیبهایی ایجاد کند که حتی با مرمت نیز قابل جبران نباشد.
کارشناسان مرمت یادآوری میکنند که بناهای تاریخی برخلاف ساختمانهای مدرن، دارای «حساسیت پنهان» هستند و هرگونه کار عمرانی در نزدیکی آنها نیازمند نقشههای دقیق ژئوتکنیک، ارزیابی اثرات و روش اجرایی کاملاً کنترلشده است.
تجربههای مشابه در دیگر شهرهای تاریخی
این ماجرا شباهت زیادی به پروندههای مشابه در یزد، اصفهان و تبریز دارد؛ شهرهایی که توسعه شهری گاه با سرعت بیشتر از ظرفیت حفاظتی پیش میرود. در برخی موارد، مانند یزد، ورود دستگاه قضایی موجب توقف پروژههایی شد که احتمال تهدید ثبت جهانی را داشتند.
تحلیلگران «ایرانیان تحلیل» معتقدند که تکرار چنین رخدادهایی در شهرهای تاریخی، نشان از نبود یک طرح کلان برای همزیستی میان توسعه و میراث دارد. شیراز نیز تا زمانی که طرحهای تفصیلی بافت تاریخی خود را بهروز نکند، همچنان در معرض این چالشها خواهد بود.
پیامدهای اجتماعی و اهمیت اعتماد عمومی
بافت زندیه یکی از عوامل اصلی گردشگری و هویت شهری شیراز است. هرگونه خطر برای بناهایی مانند مسجد وکیل، نارنجستان و بازار وکیل، بهسرعت اعتماد عمومی را تحت تأثیر قرار میدهد. شهروندان معمولاً نسبت به پروژههای عمرانی در این محدوده حساساند و کوچکترین اشتباه میتواند موجی از واکنشهای اجتماعی و رسانهای ایجاد کند.
بازتاب سریع این خبر نیز نشان داد که شیرازیها نسبت به میراث زندیه «حس مالکیت» دارند. این سرمایه اجتماعی اگر نادیده گرفته شود، در بلندمدت به کاهش اعتماد میان مردم و مدیران شهری منجر خواهد شد.
رصد رسانهای و روایتهای مختلف
اگرچه میراث فرهنگی بر «توقف موفق» تأکید میکند، اما روایتهای غیررسمی از «ورود بیل مکانیکی» نگرانیهایی ایجاد کرده است. برخی فعالان میگویند:
«اگر رسانهها و مردم اطلاعرسانی نمیکردند، آیا این پروژه همینقدر سریع متوقف میشد؟»
از سوی دیگر، برخی کارشناسان با نگاهی معتدلتر معتقدند که همین توقف سریع نشان میدهد نهادهای نظارتی نسبت به حساسیت منطقه آگاهاند و اجازه بروز تخریب جدی را نمیدهند.
جمعبندی و تحلیل نهایی
توقف عملیات حفاری در مجاورت مسجد وکیل، یک هشدار مهم برای مدیریت شهری شیراز است.
این حادثه نشان داد که هرگونه فعالیت بدون نظارت، حتی اگر هدف آن بهبود زیرساخت شهری باشد، میتواند تهدیدی جدی برای میراث ۲۰۰ ساله شهر باشد.
به نظر میرسد که برای جلوگیری از حوادث مشابه، سه اقدام ضروری است:
۱. اجرای کامل طرح جامع حفاظت از بافت تاریخی شیراز
بدون یک نقشه راه مشخص، پروژهها همچنان با خطر تداخل با آثار تاریخی مواجه خواهند بود.
۲. شفافسازی روند صدور مجوزها و اطلاعرسانی عمومی
تجربه شهرهای جهانی نشان میدهد که مشارکت مردم و رسانهها بهترین سپر دفاعی میراث است.
۳. هماهنگی اجباری میان شهرداری، میراث فرهنگی و مجریان طرحهای عمرانی
هر پروژه زیرساختی باید پیوست میراث فرهنگی داشته باشد؛ موضوعی که بارها مطرح شده اما هنوز به یک الزام تبدیل نشده است.
- نویسنده : ایرانیان تحلیل
- منبع خبر : ایرنا
