ایرانیان تحلیل -در تازهترین گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، نظارت جهانی بر فعالیتهای هستهای ایران «از دست رفته» توصیف شده است. گزارش، نشانهای از تضعیف اعتماد و بازگشت تنشهای پیشابرجامی دارد. مقدمه: بحرانی تازه در مسیر پرونده هستهای ایران در تازهترین گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، اعلام شده است که این نهاد بینالمللی دیگر قادر […]
ایرانیان تحلیل -در تازهترین گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، نظارت جهانی بر فعالیتهای هستهای ایران «از دست رفته» توصیف شده است. گزارش، نشانهای از تضعیف اعتماد و بازگشت تنشهای پیشابرجامی دارد.
مقدمه: بحرانی تازه در مسیر پرونده هستهای ایران
در تازهترین گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، اعلام شده است که این نهاد بینالمللی دیگر قادر به تأیید وضعیت ذخایر اورانیوم ایران نیست.
این گزارش که روز سهشنبه ۱۲ نوامبر (۲۱ آبان) منتشر شد، یکی از جدیترین هشدارها در سالهای اخیر درباره برنامه هستهای ایران به شمار میرود.
بر اساس این سند، ایران از چند ماه پیش مانع دسترسی کامل بازرسان آژانس به برخی تأسیسات کلیدی شده است.
در نتیجه، «تداوم دانش» یا همان توانایی آژانس برای ردیابی دقیق مواد هستهای، از بین رفته است.
زمینه تاریخی: از توافق ۲۰۱۵ تا تعلیق همکاریها
برنامه هستهای ایران از زمان امضای توافق برجام در سال ۲۰۱۵، همواره محل کشمکش میان تهران و غرب بوده است.
پس از خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریمها، ایران بهتدریج تعهدات هستهای خود را کنار گذاشت.
در سالهای اخیر، میزان غنیسازی اورانیوم از ۳.۶۷ درصد به حدود ۶۰ درصد افزایش یافته است.
این در حالی است که حد آستانه غنیسازی برای مصارف تسلیحاتی ۹۰ درصد عنوان میشود.
آژانس در گزارش جدید خود تأکید کرده است که ایران اکنون حدود ۴۴۰.۹ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا در اختیار دارد.
به گفته کارشناسان، این مقدار میتواند برای تولید نزدیک به ده بمب هستهای کافی باشد، اگر تصمیم سیاسی در این باره گرفته شود.
واکنشها: از واشنگتن تا وین
ایالات متحده و متحدان اروپایی، بلافاصله پس از انتشار گزارش، خواستار بازگشت فوری ایران به همکاری کامل با آژانس شدند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که «عدم شفافیت ایران تهدیدی برای امنیت منطقه و جهان است».
اتحادیه اروپا نیز در بیانیهای خواستار توقف غنیسازیهای پیشرفته و بازگشت ایران به تعهدات برجامی شد.
در وین، نماینده دائم ایران در آژانس این گزارش را «سیاسی و غیرحرفهای» توصیف کرد.
او گفت که «تهران همکاری خود را در چارچوب توافقات دوجانبه ادامه میدهد. و اجازه دخالت فراتر از چارچوب را نخواهد داد».
در تهران نیز برخی رسانههای نزدیک به دولت، گزارش آژانس را «بخشی از فشار رسانهای غرب برای امتیازگیری در مذاکرات» دانستند.
پیامدهای بینالمللی: بحران اعتماد و خطر درگیری
تحلیلگران میگویند. از بین رفتن امکان نظارت آژانس، عملاً اعتماد بینالمللی به شفافیت ایران را از میان میبرد.
در نبود دادههای معتبر، کشورها مجبور به گمانهزنی درباره ماهیت برنامه هستهای ایران خواهند شد.
این وضعیت ممکن است به شکلگیری بحران جدیدی در شورای امنیت سازمان ملل بینجامد.
برخی کارشناسان در گفتوگو با رسانههای غربی گفتهاند که احتمال بازگشت تحریمهای چندجانبه علیه ایران وجود دارد.
در مقابل، چین و روسیه همچنان از رویکرد گفتوگو حمایت کردهاند و خواستار پرهیز از «سیاست فشار» شدهاند.
اما در عمل، با از بین رفتن شفافیت، احتمال افزایش فعالیتهای نظامی یا خرابکارانه علیه تأسیسات هستهای ایران نیز افزایش مییابد.
تجربه حملات سایبری و انفجارهای گذشته در تأسیسات نطنز و فردو نشان میدهد که در فضای بیاعتمادی، اقدامهای مخفیانه شدت میگیرد.
واکنش داخلی در ایران: میان امنیت ملی و معیشت
در فضای داخلی، خبر گزارش آژانس بازتاب گستردهای در شبکههای اجتماعی داشته است.
بخش قابل توجهی از کاربران ایرانی نگران افزایش تحریمها و فشار اقتصادی هستند.
تحلیلگران داخلی هشدار میدهند که هرگونه تشدید تنش در پرونده هستهای، میتواند مسیر احیای برجام یا رفع تحریمها را کاملاً مسدود کند.
برخی فعالان سیاسی میگویند. که ادامه سیاست تقابل با آژانس ممکن است به انزوای بیشتر اقتصادی منجر شود.
در مقابل، جریانهای نزدیک به حاکمیت، این گزارش را «ابزاری در جنگ روانی غرب» توصیف کردهاند.
به گفته آنان، هدف اصلی چنین گزارشهایی «تضعیف اراده ملی ایران در پیشبرد فناوری هستهای» است.
اما در سطح عمومی، شهروندان با افزایش قیمت ارز، تورم و کاهش ارزش پول ملی روبهرو هستند و پرونده هستهای برایشان به مسئلهای ملموس اقتصادی تبدیل شده است.
تحلیل امنیتی: از دانش از دسترفته تا تهدید واقعی
اصطلاح «continuity of knowledge» که در گزارش آژانس آمده، یکی از مفاهیم کلیدی در بازرسیهای هستهای است.
به بیان ساده، به معنای توانایی آژانس برای پیگیری و ردیابی مواد هستهای از مبدا تا مصرف نهایی است.
وقتی این زنجیره قطع شود، حتی اگر ایران بعداً همکاری کند، بازسازی دادههای از دسترفته بسیار دشوار خواهد بود.
در چنین شرایطی، آژانس نمیتواند با اطمینان بگوید. که آیا مواد هستهای برای مصارف غیرنظامی استفاده شده یا خیر.
این مسئله برای کشورهای غربی بهویژه آمریکا و اسرائیل، بهانهای برای طرح احتمال فعالیت تسلیحاتی فراهم میکند.
در نتیجه، گزارش اخیر نهتنها جنبه فنی، بلکه ابعاد سیاسی و امنیتی جدی دارد.
به گفته «الی گرانمایر»، تحلیلگر شورای روابط خارجی اروپا، «ایران با محدود کردن دسترسی آژانس، عملاً ابزار اعتمادسازی خود را از میان برده است».
او معتقد است اگر مسیر دیپلماسی احیا نشود، احتمال بازگشت به تنشهای پیش از ۲۰۱۵ بسیار بالاست.
موضع تهران: بین فشار خارجی و محاسبه داخلی
جمهوری اسلامی ایران بارها تأکید کرده است. که برنامه هستهای کشور کاملاً صلحآمیز است.
تهران استدلال میکند. که هدف از افزایش غنای اورانیوم، تأمین سوخت راکتورهای پزشکی و انرژی است.
اما منتقدان داخلی و خارجی میگویند که این سطح از غنیسازی با نیازهای مدنی مطابقت ندارد.
از سوی دیگر، ایران درگیر تحریمهای گسترده اقتصادی است. و هرگونه عقبنشینی آشکار از مواضع هستهای، در داخل میتواند با واکنش سیاسی مواجه شود.
به همین دلیل، تصمیمگیری درباره همکاری یا عدم همکاری با آژانس، برای حاکمیت ایران نهتنها فنی بلکه بسیار سیاسی است.
در واقع، پرونده هستهای به بخشی از استراتژی کلان ایران در مدیریت فشار و مذاکره تبدیل شده است.
نگاه تحلیلگران مستقل
بسیاری از تحلیلگران مستقل در گفتوگو با رسانههای جهانی بر این باورند. که گزارش اخیر ممکن است. مقدمهای برای بازتعریف سیاست غرب در برابر ایران باشد.
برخی از آنان معتقدند. که کشورهای اروپایی. در پی افزایش فشار دیپلماتیک و امنیتی هستند. تا ایران را به امتیازدهی در موضوعات منطقهای و موشکی وادار کنند.
در همین حال، گروهی دیگر میگویند. که فشار بیش از حد ممکن است. نتیجه معکوس بدهد. و ایران را به سمت خروج کامل از چارچوب نظارتی سوق دهد.
به گفته «مارک فیتزپاتریک»، کارشناس امنیت هستهای در لندن، «هرچه آژانس دسترسی کمتری داشته باشد، انگیزههای نظامی برای مهار ایران بیشتر میشود. و احتمال درگیری بالا میرود».
در مقابل، برخی تحلیلگران ایرانی مانند فریدون مجلسپور معتقدند. «ایران بهدنبال بازی دوگانه است: حفظ توانمندی داخلی، بدون عبور از خط قرمز تسلیحاتی».
نتیجهگیری: پروندهای در نقطه جوش
گزارش جدید آژانس نشان میدهد. که پرونده هستهای ایران وارد مرحلهای حساس و پیچیده شده است.
در شرایطی که منطقه خاورمیانه با بحرانهای متعددی. مانند جنگ غزه، درگیریهای دریای سرخ و افزایش. تنش میان اسرائیل و حزبالله روبهروست، هر تحول در برنامه هستهای ایران میتواند. معادلات منطقهای را تغییر دهد.
اگر تهران و آژانس نتوانند. در هفتههای آینده به تفاهمی برسند، احتمال ارجاع دوباره پرونده. به شورای امنیت وجود دارد.
چنین سناریویی میتواند. بازگشت تحریمهای سختگیرانهتر. را در پی داشته باشد.
در نهایت، آنچه اکنون در برابر ایران. و جامعه جهانی قرار دارد، انتخابی میان شفافیت و بحران است.
در مسیر پیشرو، هر دو طرف باید هزینه. و فایده گامهای خود را بهدقت محاسبه کنند؛ زیرا هر اشتباه کوچک، ممکن است پیامدهای بزرگی برای آینده منطقه به همراه داشته باشد.
ایرانیان تحلیل
- نویسنده : ایرانیان تحلیل
- منبع خبر : ایرانیان تحلیل
