ایرانیان تحلیل – آیین “کفزنی” یا “کفبیخ” از جنوب و غرب خراسان قدیم میآید؛ محور قهستان، بیرجند، سرایان، خوسف، فردوس، گناباد و قائنات. ماده اصلی “کف”ریشه گیاه صحرایی “چوبک” است؛ در گویش محلی “بیخگ یا “پشمشویه. گونه شناختهشده: Acanthophyllum squarrosum. ریشه چوبک چندبار جوشانده و تلخیزدایی میشود. جوشاندهِ خنک در «تغار» سفالی یا مسی با […]
ایرانیان تحلیل – آیین “کفزنی” یا “کفبیخ” از جنوب و غرب خراسان قدیم میآید؛ محور قهستان، بیرجند، سرایان، خوسف، فردوس، گناباد و قائنات.
ماده اصلی “کف”ریشه گیاه صحرایی “چوبک” است؛ در گویش محلی “بیخگ یا “پشمشویه. گونه شناختهشده: Acanthophyllum squarrosum.
ریشه چوبک چندبار جوشانده و تلخیزدایی میشود. جوشاندهِ خنک در «تغار» سفالی یا مسی با «دستهگز» پرشتاب هم زده میشود.
دستهگز، ترکههای بههمبسته انار یا گز است. همزدن باید در هوای سرد انجام شود تا کف شکل گیرد و سفت شود.
شیرینسازی با «شیره انگور» یا «شکر» انجام میشود. تزئین با مغز گردو، پسته، زردآلو و انجیر خشک رایج است.
برخی پیش از شیرینسازی با پرتاب کف، شادی جمعی میسازند. این بخش آیین، کارناوالی و پیوندآفرین است.
بسیاری کف را «بستنی سنتی» یا «بستنی زمستانی» مینامند؛ سبک و کفدار، با بافت ابری و خوشایند شبهای یلدا.
آیین کفزنی در سال ۱۳۹۱ با شماره ۸۱۵ در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است؛ محور خراسان جنوبی و قهستان.
زیبد گناباد یکی از کانونهای زنده آیین است؛ اجرای دستهجمعی در شب چله با چراغانی و پذیرایی خانوادگی.
کارکرد فرهنگی آیین: تقویت شبکههای خویشاوندی، تقسیم نقشها، انتقال دانش محلی و هویت منطقهای.
سابقه استفاده از چوبک برای شستوشو در گذشته ثبت است؛ نام «پشمشویه» به کاربری پاککننده آن اشاره دارد.
کف خشکشده شباهتهایی به گز اصفهان در بافت دارد؛ اما منشأ گیاهی و فرآیندش کاملاً محلی و متفاوت است.
زمان اوج برگزاری: شب یلدا و شبهای آغاز زمستان؛ مناسبتهای خانوادگی و دوستانه نیز پوشش میدهد.
تهدیدهای معاصر: شهریشدن، تغییر ذائقه و کمیابی چوبک؛ برنامههای احیا و آموزش محلی در روستاها جریان دارد.
روایت آیین، رسانهای و گردشگری است؛ ظرفیت برندسازی زمستانی برای خراسان جنوبی و قهستان را دارد.
روایتها، عکسها و ویدئوهای کفزنی خانوادگیتان را بفرستید؛ نام روستا، ابزار و شیوه شیرینسازی را هم بنویسید. بهترینها را بازنشر میکنیم.
پایان خبر/ایرانیان تحلیل
- نویسنده : ایرانیان تحلیل
