این مقاله با محور فساد اداری، ناکارآمدی مدیریتی، بودجه شهری، و پیامدهای عمومی بر اعتماد مردم در مرز بین دو حوزه قرار دارد .
ایرانیان تحلیل _در سالهای اخیر، عبارتهایی مانند فساد اداری، پروژههای نیمهتمام، مدیریت شهری ناکارآمد، بودجه عمرانی هدررفته و نبود شفافیت قراردادها به پرتکرارترین جستوجوهای مردم در گوگل تبدیل شدهاند. این واژهها بازتاب واقعیتیاند که در هر گوشه از شهرهای ایران دیده میشود؛ پروژههایی که با تبلیغات پرهیاهو آغاز میشوند اما نیمهکاره رها میمانند. از پلهای نیمهتمام تا سالنهای ورزشی خاموش، این سازههای متوقف نماد فرصتهای از دسترفتهاند. بحران فقط درباره بتن و فولاد نیست؛ درباره بیاعتمادی عمیقی است که میان مردم و مدیریت شهری شکل گرفته است — بیاعتمادیای که آینده شهرها را میبلعد.
نشانههای شکاف میان وعده و واقعیت
پروژه نیمهکاره چهره واقعی یک سیستم ناکارآمد را نشان میدهد. آنها فقط ساختمانهایی رها شده نیستند؛ پیامهایی هستند درباره شکاف میان وعدهها و عمل.
طبق بررسیهای مالی، هزاران میلیارد تومان در پروژههای شهری هزینه شده اما خروجی ملموسی ندارد. هر پل ناتمام یا پارک بلااستفاده، سنگی است بر دوش اقتصاد محلی. تعطیلی پروژهها گردش مالی را متوقف میکند و باعث رکود در مشاغل پیمانکاری، حملونقل و فروش مصالح میشود.
در همین فاصله، اعتماد عمومی نیز فرسوده میشود. شهروندی که سالها تابلو «در حال ساخت» را میبیند اما هیچ تغییر واقعی حس نمیکند، باورش را به توانایی مدیریت شهری از دست میدهد. در نگاه او، پروژه نیمهکاره دیگر سازه نیست؛ نماد ناکارآمدی است.
فساد اداری؛ ریشه بیصدا اما مؤثر
کارشناسان میگویند فساد اداری قلب این چرخه را میسوزاند. در هر پرونده پروژه نیمهتمام، سه سطح فساد تکرار میشود:
۱. انتخاب غیرشفاف پیمانکار. روابط توصیهای جای صلاحیت فنی را گرفته و پیمانکار پس از دریافت بودجه، در نیمه راه ناپدید میشود.
۲. انحراف بودجه و جابهجایی منابع. پولی که باید صرف پروژه شود، به مسیرهای دیگر میرود یا در حسابهای غیرقابلردگیری مصرف میشود.
۳. نبود نظارت مؤثر. هر تمدید قرارداد، فرصتی تازه برای افزایش هزینه بدون الزام به پاسخگویی است.
تحلیلگران از «فساد ساختاری» سخن میگویند؛ یعنی نبود سامانه ضدفساد و شفافیت کافی. جاییکه دادهها قابل مشاهده نباشد، تخلف حتما رشد میکند. و نتیجه آن، بلوکهای سیمانی خاموشی است که سالبهسال پوسیدهتر میشوند.
دیدگاه مدیران و روایت ناکافی رسمی
مدیران شهری در دفاع از خود میگویند کمبود بودجه و تغییر مدیریت علت اصلی توقف پروژههاست. تورم شدید قیمت مصالح و کاهش درآمد شهرداریها سبب شده اجرای طرحها مقرونبهصرفه نباشد.
اما منتقدان یادآوری میکنند: شهرهای جهان هم با بحران مالی روبهرو هستند، ولی پروژهها را متوقف نمیکنند. تفاوت در مدیریت بلندمدت و پاسخگویی عمومی است. در ایران هر تغییر شهردار میتواند معنای توقف دهها پروژه را داشته باشد؛ زیرا اولویتها شخصی تعریف میشوند نه نهادی. این بیثباتی، هزینههای اجتماعی و اقتصادی سنگینی بر شهر تحمیل کرده است.
نبود شفافیت، حلقه گمشده مدیریت شهری
اگر اسناد پروژهها در دسترس عموم باشد، فساد و سوءاستفاده بهشدت کاهش مییابد. شفافیت یعنی انتشار مبلغ قرارداد، مراحل اجرایی، پیشرفت فنی، و پرداختها به پیمانکار در سامانه عمومی.
شهرهایی که این مدل را اجرا کردهاند، مانند تبریز و زنجان، توانستهاند از توقف طولانی پروژههای عمرانی جلوگیری کنند. دسترسی مردم به اطلاعات، خود تبدیل به ابزار نظارتی قدرتمند شده است. در مقابل، شهرهایی که دادهها را پنهان میکنند، همچنان در چرخه هزینه و رهاسازی گرفتارند.
اثرات اجتماعی پروژههای رها شده
پروژه نیمهکاره بر چهره شهر و روان مردم اثر مستقیم دارد. این سازهها اغلب به محل تجمع افراد بیخانمان یا نقاط ناامن تبدیل میشوند. ارزش زمین و املاک اطراف کاهش مییابد و سرمایهگذاری جدید انجام نمیشود.
افزون بر آن، ترافیک شهری افزایش پیدا میکند؛ زیرا بسیاری از طرحهای ناتمام مربوط به تقاطعها و خطوط حملونقلاند. و از همه مهمتر، مردم نسبت به کارکرد نهاد شهری بدبین میشوند. اعتماد عمومی اگر از بین برود، هیچ اصلاحی پایدار نخواهد بود. این همان خطری است که کارشناسان آن را بزرگتر از بحران مالی میدانند.
راهکارها و اصلاح مسیر
کارشناسان راهحلها را در سه محور خلاصه کردهاند:
۱. ثبات مدیریت و استقلال پروژهها از تغییر مدیران.
۲. نظارت عمومی آنلاین بر مراحل اجرا و هزینهها.
۳. اصلاح کامل سیستم مناقصه با محور شفافیت رقابتی.
۴. جریمهی حقوقی سنگین برای پیمانکاران متخلف.
۵. الزام پیوستهای اجتماعی و اقتصادی پیش از آغاز ساخت.
اجرای این اصلاحات نیازمند اراده ملی و همکاری دولت، شورا و نهادهای مدنی است؛ زیرا فساد شهری بهتنهایی در چارچوب شهرداری قابل مهار نیست.
تجربه جهانی و امید واقعبینانه
در کشورهایی مانند ترکیه و اندونزی، شهرداریها سامانههایی راهاندازی کردهاند که هر شهروند میتواند وضعیت پروژه را زنده مشاهده کند. توقف طرحها بهسرعت توسط رسانهها افشا و بررسی میشود. همین شفافیت باعث شده نرخ رهاسازی پروژههای شهری در ده سال گذشته بیش از ۶۰ درصد کاهش یابد.
در ایران نیز برخی کلانشهرها آغازگر چنین روندی شدهاند، اما هنوز پوشش ملی پیدا نکردهاند. اگر این مدل بومیسازی شود، میتوان انتظار داشت چهره شهرها از منظرههای خاکگرفته و نیمهکاره به پروژههای واقعی تغییر کند.
پروژهی نیمهکاره، علامت زرد یک سیستم است.
فساد اداری و نبود پاسخگویی، شهر را نهبا زلزله که با بیتدبیری و سکوت ویران میکند. شهروندی که ساختمان نیمهتمام را هر روز میبیند، حس میکند امید نیمهتمامتری هم دارد.
مردم انتظار زیادی ندارند؛ فقط میخواهند پروژهای که آغاز میشود، پایان یابد.
و این سادهترین حق یک شهروند است — حقی که اگر تحقق یابد، شهر نفس تازهای میکشد.
ایرانیانتحلیل – نگاه کوتاه، عمق بلند.
- نویسنده : ایرانیان تحلیل
- منبع خبر : ایرانیان تحلیل
